آینده آب در ایران؛ چالش‌های منطقه‌ای و راهکارهای جهانی
ایران با بحران شدید کم‌آبی و کاهش بارش‌ها دست‌وپنجه نرم می‌کند؛ چالشی که امنیت غذایی و زیست‌محیطی کشور را تهدید می‌کند. درحالی‌که تنش‌های منطقه‌ای مدیریت منابع آبی را پیچیده‌تر کرده، بهره‌گیری از راهکارهای موفق جهانی می‌تواند افق‌های تازه‌ای بگشاید.
به گزارش خبرنگار اجتماعی، خاورمیانه با بحران شدید آب مواجه است که با کاهش بارش‌ها، استفاده غیرپایدار از منابع آبی و تشدید تأثیرات تغییرات اقلیمی وخیم‌تر شده است.
بر اساس گزارش سازمان ملل متحد، این منطقه یکی از پراسترس‌ترین مناطق جهان از نظر منابع آبی است و 12 کشور از 17 کشور دارای کمبود شدید آب در این منطقه قرار دارند. کشورهایی مانند ایران، عراق، اردن و عربستان سعودی با چالش‌های قابل توجهی روبرو هستند که ثبات اجتماعی-اقتصادی و سلامت محیط زیست آن‌ها را تهدید می‌کند.
بیشتر بخوانید
داده‌های اخیر روندهای نگران‌کننده‌ای را نشان می‌دهد. به عنوان مثال، ایران طی دهه گذشته با کاهش 20 درصدی میانگین بارش‌ها مواجه شده است که منجر به کاهش حجم مخازن، خشک شدن رودخانه‌ها و افت سطح آب‌های زیرزمینی شده است. به طور مشابه، عراق شاهد کاهش شدید سطح دو رودخانه اصلی خود، دجله و فرات، به دلیل ساخت سدهای بالادستی و مصرف بیش از حد بوده است.
گزارش بانک جهانی در سال 2023 تأکید می‌کند که دسترسی به آب در خاورمیانه طی چهار دهه گذشته 60 درصد کاهش یافته و در صورت عدم اتخاذ راه‌حل‌های پایدار، خطر وقوع جنگ‌های آبی وجود دارد.
تغییرات اقلیمی بحران را تشدید می‌کند و پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند که بارش سالانه در خاورمیانه تا سال 2050 حدود 25 درصد کاهش خواهد یافت. افزایش دما احتمالاً نرخ تبخیر را تشدید کرده، پوشش برف در مناطق کوهستانی را کاهش داده و فراوانی خشکسالی را افزایش می‌دهد. مؤسسه منابع جهانی (WRI) پیش‌بینی می‌کند که تا سال 2050، بیش از 90 درصد جمعیت خاورمیانه ممکن است با تنش شدید آبی مواجه شوند که امنیت غذایی، بهداشت عمومی و بهره‌وری اقتصادی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
دولت‌ها به دنبال اقدامات تطبیقی برای مقابله با این چالش‌ها هستند. عربستان سعودی سرمایه‌گذاری سنگینی در فناوری شیرین‌سازی آب انجام داده و حدود 50 درصد از آب شیرین‌سازی شده جهان را تولید می‌کند. به طور مشابه، پیشرفت‌های اسرائیل در بازیافت آب و آبیاری قطره‌ای مدلی از کارآیی ارائه می‌دهد و بیش از 85 درصد از فاضلاب خود را برای استفاده در کشاورزی بازیافت می‌کند. با این حال، این راه‌حل‌ها به دلیل نیازهای بالای انرژی و تأثیرات زیست‌محیطی با انتقاداتی همراه هستند.
کارشناسان بر لزوم همکاری منطقه‌ای برای رسیدگی به ماهیت فرامرزی منابع آبی تأکید دارند. چارچوب‌های همکاری مانند توافقنامه آب‌رسانی بین اردن و اسرائیل نشان‌دهنده پتانسیل راه‌حل‌های مشترک برای چالش‌های مشترک است. با این حال، تنش‌های سیاسی و مدیریت نادرست منابع همچنان پیشرفت را مختل می‌کند.
با نزدیک شدن خاورمیانه به سال 2050، اهمیت این موضوع بیش از هر زمان دیگری است. بدون اقدامات قاطع و شیوه‌های مدیریت پایدار منابع آبی، این منطقه با پیامدهای اجتماعی-اقتصادی شدیدی از جمله مهاجرت‌های گسترده، افزایش درگیری‌ها و کاهش کیفیت زندگی میلیون‌ها نفر مواجه خواهد شد. پرداختن به بحران آب نیازمند رویکردی یکپارچه است که ترکیبی از نوآوری‌های فناورانه، اصلاحات سیاستی و همکاری‌های منطقه‌ای برای تأمین آینده‌ای مقاوم برای خاورمیانه باشد.
منبع: